SPIS TREŚCI
Dlaczego warto włączyć gry do procesu nauczania?
Dzieci najlepiej uczą się przez zabawę – to zdanie każdy z nas słyszał wiele razy. A jednak, kiedy myślimy o dobrej edukacji, w naszych głowach najczęściej pojawia się obraz uczniów w skupieniu czytających podręcznik lub słuchających nauczyciela. Gry zostawiamy na czas przerw, zielonej szkoły czy zajęć w świetlicy. Ten utrwalony stereotyp „prawdziwej edukacji” sprawia, że nauczyciele często nie biorą pod uwagę gry jako środka dydaktycznego, który pozwoli im zrealizować podstawę programową na lekcji w innowacyjny sposób, lub który może być punktem wyjścia do STEAM-owego projektu.
Tymczasem gry planszowe zyskują coraz większą popularność nie tylko jako forma rozrywki, ale również jako skuteczne narzędzie edukacyjne. Dzięki swojej różnorodności i innowacyjnym mechanikom, mogą zaoferować coś więcej niż tylko zabawę – stanowią one również doskonałą metodę wspomagania procesu uczenia się. Połączenie interakcji społecznej, która sprzyja współpracy i budowaniu relacji, z wymaganiami strategicznego myślenia i rozwiązywania problemów, sprawia, że gry planszowe stają się niezastąpionym narzędziem w edukacji. W dobie wszechobecnych ekranów, planszówki oferują również alternatywę, która pozwala na chwilę oderwania od świata cyfrowego i angażuje uczestników w sposób bardziej bezpośredni i namacalny.
Ale czy jest to dobry sposób na pracę w starszych klasach? Jak te zalety wykorzystać w nauczaniu przedmiotów ścisłych czy w STEAM-owych projektach? I jak stworzyć własną grę? W artykule podzielimy się naszymi doświadczeniami z tworzenia STEAM-owej edukacyjnej gry planszowej “Mosty”. Tłumaczenie uczniom abstrakcyjnych lub skomplikowanych pojęć, szczególnie tych z przedmiotów ścisłych, w atrakcyjny i przyjazny dla uczniów sposób stanowi spore wyzwanie dla nauczycieli. To też wyzwanie, z którym mierzyliśmy się nie raz tworząc materiały do naszych modułów. Podczas tworzenia jednego z modułów programu Ogarnij Inżynierię stanęliśmy przed zadaniem przedstawienia uczniom koncepcji zrównoważonego rozwoju. Zależało nam na tym, żeby pokazać jej praktyczny aspekt i wyzwania i szanse jakie się z nią wiążą. Wówczas narodził się pomysł stworzenia własnej edukacyjnej gry.
Postanowiliśmy, że celem gry będzie zbudowanie mostu, który spełnia określony wymóg wytrzymałości w połączeniu z troską o ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko naturalne i o mieszkańców okolicznych terenów (tak by nie utrudniać im życia). A gracze nie tylko muszą zmieścić się w budżecie z wydatkami na materiały i koszty pracowników, ale też muszą uwzględniać koszty przyszłej konserwacji. W ten sposób udało się uwzględnić najważniejsze elementy związane ze zrównoważonym rozwojem – troskę o środowisko, społeczność i ekonomię, a także myślenie o przyszłości.
Nasz pomysł, na początku prosty, bardzo szybko zaczął się rozbudowywać. Krok po kroku odkrywaliśmy edukacyjny potencjał tej formy pracy. A w związku z tym, że zależało nam na jak najpełniejszej symulacji procesu powstawania mostu, w grze znalazły się karty pracowników prezentujące najważniejsze zawody związane z budową mostów, co w połączeniu z pełnymi opisami, dawało świetny punkt wyjścia do lekcji orientacji zawodowej. Później dodaliśmy karty losu, na których wpisaliśmy pozytywne, negatywne i neutralne wydarzenia, które mogą mieć miejsce przy powstawaniu takich konstrukcji inżynieryjnych. Pozwoliło to na pokazanie jak wiele czynników środowiskowych i antropogenicznych ma wpływ na tak duże budowy.
Pojawił się też pomysł, żeby dzięki tej grze zaprezentować najnowsze technologie i wtedy dołączyliśmy karty nauki, w które gracze mogą zainwestować, ale bez gwarancji sukcesu, bo w zależności od rzutu kostką, badania mogą się udać lub nie – tak jak w życiu. Natomiast w fazie testów pierwszej edycji gry, idąc za sugestiami graczy, wprowadziliśmy możliwość wykupienia ubezpieczenia.
A potem przyszedł czas na testy w klasie. “Nawet nie zauważyłem, że tu trzeba było tyle liczyć” powiedział Piotrek z piątej klasy, który z wypiekami na twarzy przez półtorej godziny dzielnie walczył wraz ze swoim zespołem o wygraną. I wtedy wiedzieliśmy, że udało nam się stworzyć narzędzie, które mimo że wymaga dużo skupienia, liczenia, planowania i uzgadniania strategii, jest dla uczniów bardzo atrakcyjną formą pracy.
A jak stworzyć własną grę?
Można to zrobić samemu, ale jeszcze lepiej zaprosić do współpracy nauczycieli innych STEAM-owych przedmiotów. Praca w zespole to więcej pomysłów, więcej energii i możliwość popatrzenia na wybrany temat gry z perspektywy różnych dziedzin. Efekt takiej współpracy może przez wiele lat służyć kolejnym uczniom, a wy możecie to zgłosić jako innowację pedagogiczną.
Tworzenie gry edukacyjnej to świetny pomysł na STEAM-owy projekt, który można też zrealizować wspólnie z klasą. Z własnego doświadczenia możemy powiedzieć, że proces tworzenia gry to niesamowita okazja do zdobywania nowej wiedzy. A włączenie do tego procesu uczniów sprawi, że będą mieli doskonałą motywację do uczenia nowych rzeczy i zdobywania umiejętności. Da im to też dużą satysfakcję i poczucie sprawczości.
Tworzenie własnej gry planszowej to proces, który wymaga kreatywności, planowania i troski o detale. Oto wskazówki, które pomogą stworzyć edukacyjną grę planszową krok po kroku:
Krok 1: Misja “Wiedza”
Zastanów się, czego uczniowie powinni się z Twojej gry dowiedzieć i jakie umiejętności zyskać. Na samym początku ustal cele edukacyjne swojej gry. Określ, jakie informacje i umiejętności z podstawy programowej chcesz przekazać uczniom. Może to być zrozumienie pojęć matematycznych, znajomość wydarzeń historycznych, zagadnień z biologii lub rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia.
Krok 2: Wybór tematu
Wybierz spośród danego tematu zagadnienia, które można pokazać w grze. Zdecyduj, które aspekty wybranego tematu są najważniejsze i jak można je zintegrować z mechaniką gry.
Krok 3: Edukacyjny most
Zastanów się jak połączyć grę z podstawą programową. Pomyśl nie tylko o swoim przedmiocie, zastanów się jakie inne przedmioty można połączyć z tematem gry.
Krok 4: Magia mechaniki
Zdecyduj, która lub które rodzaje mechaniki najlepiej sprawdzą się w twojej grze. Wybierz mechaniki gry, które najlepiej pasują do tematu i celów edukacyjnych. Może to być strategia, losowość, współpraca czy rywalizacja. Mechanika powinna wspierać naukę i być intuicyjna dla graczy. Pamiętaj, aby zasady były jednoznaczne, unikniesz wtedy długich dyskusji uczniów w trakcie rozgrywki.
Krok 5: Fabuła na wagę złota
Dodaj fabułę, która jeszcze mocniej zwiąże grę z tematem. Stwórz interesującą historię, która wciągnie graczy i zwiąże ich emocjonalnie z grą. Dobrze skonstruowana fabuła może sprawić, że gra będzie bardziej angażująca i ułatwi osiąganie edukacyjnych celów.
Krok 6: Elementy zaskoczenia
Dodaj do gry czynniki, które będą ją komplikować i jednocześnie uatrakcyjniać, np. los, wybór materiałów itp. Wprowadź elementy, które dodadzą grze głębi i sprawią, że będzie bardziej wymagająca i ciekawa. Może to być losowość, konieczność podejmowania strategicznych decyzji czy różnorodność zasobów.
Krok 7: Wygląd ma znaczenie
Stwórz szatę graficzną. Zadbaj o atrakcyjną i czytelną oprawę graficzną. Gra powinna być estetyczna, ale przede wszystkim zrozumiała i intuicyjna dla graczy. Dobrze zaprojektowane elementy graficzne mogą znacznie poprawić odbiór gry.
Krok 8: Testowanie i udoskonalanie
Graj, poprawiaj i udoskonalaj. Przetestuj swoją grę z różnymi grupami odbiorców, zbieraj opinie i wprowadzaj poprawki. Częste testowanie i iteracja pozwolą Ci stworzyć grę, która będzie zarówno edukacyjna, jak i wciągająca dla uczniów.
Co z tą mechaniką?
Być może zadajesz sobie pytanie na czym polega mechanika gier, o której wspominamy w kroku czwartym. Choć określenie to może sugerować skomplikowaną wiedzę, to w rzeczywistości są to systemy i zasady gry, które decydują o tym, jak gracze wchodzą w interakcję z grą i ze sobą nawzajem. Na pewno z większością z nich spotkałeś się grając w gry.
Mechaniki mogą obejmować wszystko, od rzucania kośćmi po bardziej złożone systemy zarządzania zasobami czy rozwijania postaci. Wpływają na dynamikę rozgrywki i na to, jak gracze doświadczają gry. Dobrze dobrane mechaniki mogą zwiększać zaangażowanie, gdyż ciekawe mechaniki sprawiają, że gra staje się bardziej interesująca i motywująca dla uczniów. Mogą też wspierać cele edukacyjne, gdyż mechaniki mogą być zaprojektowane tak, aby ułatwiać przyswajanie określonych umiejętności lub wiedzy. Dodatkowo, ułatwiają interakcje społeczne, gdyż gry z odpowiednimi mechanikami mogą promować współpracę, negocjacje i komunikację między graczami.
Warto eksperymentować z różnymi mechanikami gier, aby tworzyć dynamiczne i angażujące narzędzia edukacyjne.
Zanim zdecydujesz się na wybór odpowiedniej mechaniki gry planszowej, powinien odpowiedzieć na kilka kluczowych pytań:
Jakie są cele edukacyjne gry?
- Co uczniowie powinni nauczyć się lub zrozumieć dzięki grze?
- Jakie umiejętności mają być rozwijane (np. myślenie krytyczne, umiejętności społeczne, zarządzanie zasobami)?
- Dla kogo tworzę grę?
- Jaki jest wiek, poziom zaawansowania i zainteresowania uczniów?
- Jakie są ich preferencje i doświadczenia z grami planszowymi?
- Jakie mam zasoby do stworzenia gry?
- Czy są dostępne odpowiednie materiały i narzędzia do stworzenia gry?
- Jakie jest dostępne wsparcie techniczne i finansowe?
- Jak długo ma trwać rozgrywka?
- Ile czasu mogą poświęcić uczniowie na grę podczas lekcji?
- Czy gra ma być krótką aktywnością czy dłuższym projektem?
- Jakie są preferencje dotyczące interakcji między graczami?
- Czy gra ma promować współpracę, rywalizację, czy może oba te elementy?
- Jakie mechaniki mogą najlepiej wspierać te formy interakcji (np. kooperacja, negocjacje, rywalizacja)?
- Jakie mam ograniczenia czasowe i przestrzenne?
- Czy gra musi być rozgrywana w określonym czasie i miejscu?
- Jakie są dostępne przestrzenie do gry (np. sala lekcyjna, biblioteka)?
- Jak będzie oceniana skuteczność gry?
- Jakie kryteria będą używane do oceny, czy gra spełnia swoje cele edukacyjne?
- Jakie metody oceny będą stosowane (np. obserwacje, testy, opinie uczniów)?
- Jakie mechaniki są najbardziej odpowiednie dla wybranego tematu?
- Czy niektóre mechaniki lepiej pasują do danego tematu lub umiejętności, które mają być rozwijane?
- Jakie są przykłady gier, które skutecznie wykorzystują te mechaniki w kontekście edukacyjnym?
Odpowiedzi na te pytania pomogą nauczycielom dokonać dobrego wyboru mechanik gry, które najlepiej odpowiadają ich celom edukacyjnym, zasobom i kontekstowi nauczania. A z czego można wybierać? Oto przykłady najbardziej popularnych mechanik stosowanych w grach:
Rzut kośćmi
Gracze rzucają kośćmi, a wynik decyduje o ich akcjach lub rezultatach. Zastosowanie edukacyjne: Mechanika rzutu kośćmi może być użyta do nauki prawdopodobieństwa i statystyki, a także do wprowadzenia elementu losowości, który zmusza graczy do adaptacji swoich strategii.
Kolekcjonowanie
Gracze zbierają konkretne elementy lub zestawy, aby zdobywać punkty. Zastosowanie edukacyjne: Kolekcjonowanie może uczyć zarządzania zasobami i strategicznego planowania, jak również może być używane do ilustrowania koncepcji ekonomicznych.
Losowanie
Gracze wybierają karty z ograniczonej puli, aby tworzyć swoje talie lub podejmować decyzje. Zastosowanie edukacyjne: Losowanie kart może pomóc uczniom zrozumieć koncepcje związane z losowością, podejmowaniem decyzji pod presją oraz zarządzaniem ryzykiem.
Ruch punktowy
Gracze poruszają się po planszy wzdłuż ściśle określonych ścieżek lub punktów. Zastosowanie edukacyjne: Mechanika ruchu punktowego może być użyta do nauki geografii, historii lub biologii, gdzie gracze poruszają się po mapie lub ekosystemie.
Budowa dróg
Gracze tworzą trasy, drogi lub sieci, aby osiągnąć cele lub zdobyć punkty. Zastosowanie edukacyjne: Budowanie dróg może pomóc uczniom w nauce geografii, planowania przestrzennego oraz zarządzania zasobami.
Zasiedlanie obszarów
Gracze rywalizują o kontrolę nad obszarami planszy, dążąc do zdobycia większej części lub przewagi w tych obszarach. Zastosowanie edukacyjne: Mechanika zasiedlania obszarów może być użyta do nauki historii, polityki i strategii militarnej.
Negocjacje
Gracze prowadzą negocjacje w celu osiągnięcia porozumienia lub uzyskania korzyści. Zastosowanie edukacyjne: Negocjacje mogą uczyć umiejętności komunikacyjnych, rozwiązywania konfliktów oraz strategii kooperacji.
Budowanie układu
Gracze stopniowo budują efektywny system, który generuje korzyści lub punkty w miarę postępu gry. Zastosowanie edukacyjne: Mechanika budowania układu może być użyta do nauki logiki, planowania i zarządzania projektami.
Rozwój postaci
Gracze rozwijają postaci, nadając im nowe umiejętności, zdolności lub cechy. Zastosowanie edukacyjne: Rozwój postaci może pomóc w nauce biologii (np. rozwój organizmów), literatury (np. rozwój postaci w książkach) i psychologii.
Ekonomia
Gracze zarządzają zasobami lub pieniędzmi, podejmując decyzje finansowe w celu osiągnięcia celów. Zastosowanie edukacyjne: Mechanika ekonomii może być użyta do nauki finansów, ekonomii oraz zarządzania zasobami.
Tajne cele
Gracze posiadają ukryte cele lub zadania, które próbują osiągnąć bez ujawniania ich przeciwnikom. Zastosowanie edukacyjne: Tajne cele mogą uczyć strategii, planowania oraz umiejętności logicznego myślenia.
Walcz o to
Gracze mogą wykonywać akcje, które utrudniają lub szkodzą innym graczom. Zastosowanie edukacyjne: Mechanika konfliktu może być użyta do nauki historii, strategii militarnej oraz umiejętności negocjacyjnych.
Każda z tych mechanik oferuje unikalne wyzwania i możliwości, które mogą być skutecznie wykorzystane w edukacji, aby uczynić naukę bardziej angażującą i interaktywną. Mechaniki można łączyć, w “Mostach” zastosowaliśmy: ekonomię, budowę dróg, kolekcjonowanie, rzut kośćmi, walcz o to i losowanie.
Nie zapomnij o testowaniu
Sprawdzenie grywalności jest kluczowym etapem w procesie tworzenia gier. Testy pozwolą się upewnić się, że przyjęte zasady są klarowne i łatwe do zrozumienia. W tej fazie warto skorzystać z prostego prototypu gry i nie zwracać uwagi na estetykę, ważne by sprawdzić, czy mechanika działa zgodnie z zamierzeniami. W trakcie testowej rozgrywki warto obserwować reakcje uczestników, a na koniec zebrać ich opinie – co im się podobało, co było za trudne i co można by ulepszyć. Testowanie gry wspólnie z klasą, to świetna okazja do rozwijania umiejętności kreatywnego myślenia i współpracy.
Dlaczego warto włączyć gry do procesu nauczania?
Badania pokazują, że gry planszowe są skuteczne w nauczaniu przedmiotów ścisłych, szczególnie w obszarze rozwijania myślenia naukowego i w ułatwianiu zrozumienia skomplikowanych koncepcji naukowych. Nie tylko zwiększają zasób wiedzy, ale są też są skutecznym narzędziem angażowania i motywowania uczniów i rozwijania umiejętności miękkich – komunikacji, współpracy, krytycznego myślenia.
Gry pomagają też usprawnić proces edukacji STEAM, są przydatnym narzędziem, które pomaga wciągnąć uczniów, nadać trudnym i abstrakcyjnym zagadnieniem nowy kontekst, który umożliwia zrozumienie kluczowych koncepcji i rozwiązywanie problemów. Symulacje realnych sytuacji, które można stworzyć z wykorzystaniem gier planszowych, daj nam możliwości zrozumienia różnych aspektów danego problemu, zrozumienia różnych perspektywy i zdobywania nowej wiedzy.
A jeśli pomysł stworzenia bardziej rozbudowanej gry cię onieśmiela, zacznij od najprostszych pomysłów: stwórz z uczniami proste memory, bingo albo planszowy quiz lub skorzystaj z gotowych propozycji. Bo jeśli zrobisz ten pierwszy krok, wszystkie następne będą już dużo łatwiejsze.
Opracowały:
Anna Kościelak – dyrektor programu Ogarnij Inżynierię, współzałożycielka i wieloletnia dyrektorka dwujęzycznej szkoły podstawowej, współorganizatorka Edu-Akcji, programu edukacyjnego ruchu społecznego Obywatele Nauki
Anna Suska – nauczycielka biologii i chemii, specjalistka ds edukacji, autorka materiałów edukacyjnych i graficzka w programie Ogarnij Inżynierię
